اسحاق در قرآن و منابع اسلامی

نام این پیامبر الهی 17 بار در قرآن کریم و در ضمن سیزده سوره از آن ذکر شده است. اهمّ موضوعات مورد بحث قرآن پیرامون شخصیت این پیامبر بزرگ عبارت اند از:

- بشارت دادن تولد وی به ابراهیم(42) - پیامبری و نبوت وی(43).

در خصوص وجه تسمیه وی بدین نام مشهود لغویان آن است که اسحاق کلمه ای عبری است از «یصحاق» به معنی «می خندد» و به خاطر کثرت خنده در وی یا خوشحالی و خنده دیگران هنگام تولد وی، او را اسحاق نامیده اند. برخی نیز آن را از ماده «سحق» به معنی کهنه و مندرس شده گرفته اند و آن را کلمه ای عربی می دانند(44).

در المیزان ذیل آیه 71 سوره هود ضمن بیان ماجرای ملاقات فرشتگان مأمور عذاب لوط (ع) با ابراهیم، چنین آورده که ملائکه به زن ابراهیم بشارت دادند که به زودی اسحاق را خواهد زاد و اسحاق نیز فرزندی به نام یعقوب خواهد داشت، همسر ابراهیم از این بشارت شگفت زده شد؛ زیرا هم خود و هم همسرش ابراهیم پیر و از کار افتاده بودند و عجیب می نمود که از آنان فرزندی به وجود آید، ملائکه تعجب زن ابراهیم را برای او ناپسند می شمارند؛ زیرا تعجب به دلیل جهل نسبت به علل و غریب شمردن مطلب است و این مطلب منسوب به خداست، خدایی که هر چه بخواهد قدرت دارد. لذا گفتند «اتعجبین من امرالله». (هود:73) به علاوه گوشزد کردند که خداوند خاندان ابراهیم را عنایات و مواهبی عالی بخشیده که تنها ایشان از میان مردم مختص به آن گشته اند لذا بعید نیست که مواهب دیگری هم به آن اضافه شود مانند تولد فرزند از زن و شوهری پیر و ... . بشارت به تولد اسحاق پس از بشارت به تولد اسماعیل بود که خداوند به ابراهیم داد. (صافات:101) در روایتی از امام صادق (ع) وارد شد که خداوند پنج سال بعد از بشارت به تولد اسماعیل (ع) ابراهیم را به تولد اسحاق بشارت داد(45).

هنگامی که فرشتگان به ابراهیم و همسرش بشارت فرزند دادند همسرش تعجب کرد و این تعجب عرفی و از روی عادت بود. از اینکه هم خودش و هم همسرش پیر بودند که ملائکه در پاسخ این تعجب گفتند از امر خداوند و خواست او تعجب نکنید زیرا رحمت خدا و برکاتش بر شما اهل بیت است. فخر رازی معتقد است که آیه 112 صافات «او بشرناه باسحاق نبیاً من الصالحین» اشاره به بشارت به تولد اسحاق ندارد بلکه خداوند به ابراهیم بشارت می دهد که اسحاق به خاطر تحمل شدائد و گرفتاری ها و در معرض قربانی شدن قرار گرفتن (ذبح را اسحاق می داند) به پیامبری خواهد رسید(46) لذا این آیه بشارت به تولد او نیست بلکه بشارت به پیامبری اوست.

در روایتی آمده است که جبرئیل به ساره بشارت داد که اسحاق را به دنیا می آورد و پس از او از اسحاق یعقوب به دنیا می آید. ساره از این بشارت تعجب کرد چون هم خود و هم همسرش پیر بودند. ساره به جبرئیل گفت نشانه ای هم برای این بشارت داری؟ جبرئیل چوبی خشک را در دست گرفت و بین انگشتانش چرخاند پس از آن چوب خشک برگ رویاند و سبز شد. پس از امر به ذبح اسماعیل و استوار کردن بنای کعبه، اسحاق از ساره به دنیا آمد و در آن حال ابراهیم 120 سال داشت. اسحاق هنگام مرگ 185 سال داشت و در جوار پدرش به خاک رفت. محل دفن ایشان به فاصله هیجده میل از بیت المقدس در مسجدی است که به نام مسجد و مراتع ابراهیم معروف است. در آیه 84 سوره انعام خداوند نعمت نبوت را که به ابراهیم و اسحاق و یعقوب عطا کرده گوشزد می فرماید. هم چنین مقام اهتداء به هدایت الهی «کلاً هدینا» را نیز به-دنبال آن می آورد که اشاره به توحید فطری است. در آیه 112 صافات نیز وی را پیامبری از زمره صالحان می داند. در آیه بعد اشاره می کند که ما ابراهیم و اسحاق را خیر و دوام بخشیدیم و آن دو را پر حاصل و پر اثر گرداندیم(47). نیز در آیه 84 آل عمران اسحاق (ع) را در زمره پیامبران از آل ابراهیم معرفی نموده است. اسحاق (ع) دارای کتاب آسمانی مستقل نبوده است. هم چنین اسحاق (ع) از هادیان به امر است و بحث هدایت به امر از شئون امامت است، «و جعلنا هم ائمه یهدون بامرنا» (انبیاء:73) و این مقام به معنی ایصال به مقصد است و با نبوت که راهنمایی است، متفاوت است. لذا این ائمه مؤید به روح القدس و روح الطهاره و مؤید به نیرویی ربانی هستند که ایشان را به فعل خیرات و اقامه نماز و دادن زکات دعوت می کند.

از آیه شش سوره یوسف (ع) معلوم می شود که چون فرمود: «کما اتّمها علی ابویک من قبل ابراهیم و اسحاق» منظور از آن نعمت تامّه که سبب امتیاز ابراهیم و اسحاق بر سایر بشر شده است «نبوت» است. در آیه 72 انبیاء «کلاً جعلنا صالحین» برخی معتقدند که منظور از «صلاح» مقام نبوت است و برخی معتقدند منظور طاعت الهی است و قول دوم صحیح تر به نظر می رسد و از فراز «و جعلنا هم ائمه یهدون بأمرنا» (انبیاء:73) «نبوت» فهمیده می شود. برخی نیز معتقدند که منظور دعوت مردم به امر الهی است و نیز در ادامه فرمود: «اوحینا الیهم فعل الخیرات» که نشانگر دریافت وحی الهی توسط ایشان است.در آیه 112 صافات «و بشرناه باسحاق نبیاً من الصالحین» به پیامبری وی اشاره فرموده است و پس فرمود: «و بارکنا علیه و علی اسحاق» این برکت از چند جهت قابل تفسیر است؛ یکی اینکه برکتی که خدا به اسحاق (ع) داد این بود که تمام پیامبران بنی اسرائیل از صلب او بودند، دوم اینکه ذکر خیر و ثناء حَسَن تا قیامت برای آنان باقی ماند؛ زیرا برکت عبارت است از دوام و ثبات و این ذکر خیر دائم به معنی برکت است. هم چنین در آیات 45 تا 47 سوره صاد به پیامبری وی اشاره شده است. در این آیه نیز خداوند به پیامبر اسلام (ص) چند نمونه دیگر از صبر پیامبران را ذکر می کند، مانند صبر ابراهیم هنگامی که در آتش افتاد و صبر اسحاق در ذبح شدن و اینکه فرمود «اولی الایدی والابصار» یعنی در عمل و ادراک و قوای عامله و عالمه در اعمال نیک و معرفه الله می کوشیدند.

Template Design:Afzadi